Samen tegen uitsluiting op school

Een veilige klas is goud waard. Het is de plek waar kinderen groeien, fouten mogen maken en leren samenwerken. Maar wat als iemand (structureel) wordt buitengesloten? Wat als een kind elke dag alleen staat op het schoolplein? Genegeerd wordt in de groepsapp of nooit gekozen wordt bij een spel?

Uitsluiting is de meest onderschatte vorm van pesten. Vaak onzichtbaar, maar met een diepe impact. En in deze online wereld ook steeds makkelijker. 

Herken de stille signalen

Een kind dat altijd buiten het kringetje valt, of dat niet genoemd wordt in verhalen van klasgenoten. Een kind dat structureel overgeslagen wordt bij opdrachten of niet wordt aangekeken door anderen. Als leerkracht ben jij degene met het overzicht. En jouw gevoel klopt vaak. Daarop kun je handelen.

Let op: uitsluiting ontstaat zelden ineens. Het begint klein, met blikken, stiltes, of een grapje ten koste van een ander. En dan blijkt het een signaal te zijn met betrekking tot de dynamieken in de groep. Ook zie je vaak dat leerlingen iets van een ander afpakken, daarbij niks zeggen, en niet aankijken. Dat soort non-verbale signalen vertellen veel over de onderliggende relaties in de klas. Als je hier vroeg bij bent, voorkom je dat het escaleert.

Omgaan met de ernstigste vorm van pesten

Een veilige en fijne sfeer in de klas is de basis voor een goede leeromgeving. Wanneer kinderen zich gezien, gehoord en gewaardeerd voelen, durven ze zichzelf te zijn en kunnen ze zich optimaal ontwikkelen. Als leerkracht speel je hierin een cruciale rol.

Door de groepsdynamiek goed in de gaten te houden en de risicofactoren te kennen die aanleiding geven tot ongewenst gedrag en pesten, ben je in staat om vroegtijdig bij te sturen. Het herkennen van signalen vraagt scherpte en discipline, eigenschappen die je als leerkracht dagelijks laat zien en die je óók bij je kinderen kunt stimuleren.

Ga het gesprek aan – ook als je twijfelt

Twijfel je of het écht buitensluiten is? Bespreek het dan juist. Deel je observaties met de groep. Zeg wat je ziet of voelt en laat kinderen meedenken: wat betekent het om erbij te horen? En hoe zorgen we daar samen voor? Een simpele klasregel kan veel doen: ‘In onze klas hoort iedereen erbij.’ Of: ‘Opkomen voor elkaar is heldengedrag.’ Kinderen houden zich beter aan regels als ze er zelf over hebben meegedacht. Zo maak je het hun eigen verantwoordelijkheid.

Laat de groep meedoen: start een sfeercommissie

Geef kinderen eigenaarschap over de sfeer in de klas. Stel een sfeercommissie samen met verschillende types: stille krachten, sociale leiders en creatieve denkers. Laat ze activiteiten bedenken die verbinden. Denk aan complimentenkaarten, een ‘niemand alleen’-dag of een kleine weekopdracht over samenwerken. Zorg er ook voor dat elk kind een keer onderdeel is van de sfeercommissie. Zo kan een kind dat ongewenst gedrag ervaart, aangeven wat er nodig zou zijn om zijn of haar ervaring in de klas te verbeteren. 

Een extra hulpmiddel hierbij is de PestenBingo. Deze spelvorm helpt kinderen op een laagdrempelige manier inzicht te krijgen in gedrag dat als vervelend wordt ervaren. Tegelijk stimuleert het positieve interactie en bewustwording in de groep. Tip: gebruik de PestenBingo als startpunt van een groepsgesprek of als activiteit vanuit de sfeercommissie. 

Via www.pestenbingo.nl kan je het spel voor jouw klas halen. Maak tot 19 mei 2025 gebruik van kortingscode 15dagtegenpesten voor 15% korting op jouw pestenbingo! 

Maak afspraken zichtbaar én levend

De HiRO-lessen sluiten hier perfect op aan. Ze stimuleren bewustwording, reflectie en samenwerking op een speelse en fysieke manier. Door middel van bewegend leren en ervaringsgerichte opdrachten krijgen kinderen inzicht in groepsdynamiek en hun eigen rol daarin.

Een krachtig hulpmiddel hierbij is de Waardenposter. Hierop maken leerlingen samen met de leerkracht gedragsafspraken bij elke waarde – zoals samenwerken, respect of weerbaarheid. Deze afspraken maken het groepsproces zichtbaar, geven houvast en vormen de basis voor een veilige sfeer in de klas. Door hier wekelijks bij stil te staan, blijven de afspraken levend en betekenisvol voor de hele groep.

‍

Dit blog is een samenwerking tussen HiRO en Aandacht voor Pesten voor de Dag Tegen Pesten 2025.

‍